Odpowiedzialność cywilna pracownika za szkody, które powstały podczas
wykonywania pracy, wyraźnie odgranicza się od innych obowiązujących
umów między pracobiorcą a pracodawcą.
Zasada : Umowa pracy nie jest umową kupna i nawet najsolidniejszemu pracownikowi mogą i przydarzają się błędy, które powodują szkody.
W momencie, gdy szkody zostały wyrządzone z zamiarem (czyli szkoda wyrządzona specjalnie, np. na złość pracodawcy), to w takim przypadku obowiązuje oczywiście nieograniczona
odpowiedzialność cywilna. Pracownik cieszy się jednak przywilejem
odpowiedzialności nawet wtedy, gdy mamy do czynienia z rażącym zaniedbaniem i
wyraźną dysproporcją finansową między wynagrodzeniem a wysokością
wyrządzonych szkód, jak również przy średnim zaniedbaniu i
proporcjonalnym udziale procentowym.
Orzecznictwo sądowe znacząco zredukowało obowiązek pracownika do
uiszczenia odszkodowania na rzecz ogólnego prawa zobowiązaniowego. W
przeciwnym razie pracownik musiałby, jak każda inna strona umowy, pokryć
wyrządzone szkody. Przyczyna: Pracownik pracuje wg instrukcji pracodawcy,
stąd nie ma prawie żadnego wpływu na organizację i realizację pracy.
Oprócz tego obowiązuje zasada odwrócenia ciężaru dowodu. Winy się nie
podejrzewa. To pracodawca powinien jasno udowodnić naruszenie bądź też
niedopełnienie obowiązku. Pracownik cieszy się przywilejem
odpowiedzialności pod tym względem, że w przypadku rażącego
niedbalstwa może zostać ewentualnie proporcjonalnie lub w sposób
ograniczony pociągnięty do odpowiedzialności, a nie na zasadzie
„wszystko lub nic”.
Główną podstawą do poniesienia odpowiedzialności za szkody
jest karygodne naruszenie obowiązku. Według tzw. wewnątrzzakładowej
zasady wyrównania szkód, gdy szkody powstały podczas wykonywania pracy –
zawsze trzeba je sprawdzić. Zwłaszcza w przypadku, gdy pracownik działa
w interesie i wg instrukcji pracodawcy.
Ograniczenie odpowiedzialności obowiązuje niezależnie od tego, czy
chodzi o pracę szczególnie niebezpieczną, gdyż obowiązek opieki
pracodawcy nad swoim pracownikiem zawiera również odpowiednie
ubezpieczenia przy wykonywaniu niebezpiecznych prac. Ten przywilej
odpowiedzialności nie przysługuje wolnym współpracownikom, których
łączy tylko gospodarcza zależność ze zleceniodawcą.
Wewnątrzzakładowe wyrównanie szkód – pojęcie to winno regulować
kwestię pracowników, którzy podczas świadczenia swoich usług
wyrządzili pracodawcy lub innym współpracownikom szkody- rozumie się
przez to wyrównanie szkód i obowiązek odszkodowania bezpośrednio
między zainteresowanymi.
Orzecznictwo Federalnego Sądu Pracy bazuje w przypadku przywileju
odpowiedzialności na stopniu winy, a to jest jak zwykle zależne od
zaistniałych okoliczności wypadku. Niektóre przypadki są jednoznaczne,
i np. rażącym zaniedbaniem jest prowadzenie samochodu po spożyciu
alkoholu.
Zgodnie z orzecznictwem należy wziąć pod uwagę następujące zasady:
* nawet w niektórych przypadkach rażącego zaniedbania może być
ograniczona odpowiedzialność za czyn. Z taką sytuacją mamy do czynienia,
gdy są podejrzane dysproporcje między wynagrodzeniem, a wysokością
wyrządzonych szkód lub kiedy pracownik pracuje w warunkach, w których
jest wysokie ryzyko wyrządzenia szkód lub gdy sam pracodawca w sposób
niebezpośredni przyczyni się do wysokości szkód, gdyż nie miał
odpowiedniego ubezpieczenia ( ubezpieczenie od wypadków w miejscu pracy).
Przykład: Przedsiębiorstwo samochodowe nie ma ubezpieczenia autocasco.
Przy rażącym zaniedbaniu pracownik musiałby zwrócić tylko część
kosztów za udział własny.
* przy średnim zaniedbaniu pracodawca wraz z pracownikiem muszą dzielić
szkody między siebie. Udział w odpowiedzialności zostaje określony
procentowo. Udział pracownika jest zależny od stopnia winy, od tego czy
wykonywanie danej działalności może stanowić ryzyko, od wysokości
szkód, od organizacji funkcjonowania przedsiębiorstwa i miejsca
pracownika w nim, stażu pracy pracownika oraz wysokości wynagrodzenia.
Przy organizacji funkcjonowania przedsiębiorstwa trzeba wziąć pod
uwagę, czy praca była należycie nadzorowana i czy pracownik nie był
widocznie przeciążony. Właśnie te czynniki w zgodzie ze słusznością
i możliwością wymagań określają zakres odpowiedzialności pracowniczej
w przypadku średniego zaniedbania.
Poniżej zostaje przedstawiony zarys ryzyka poniesienia odpowiedzialności,
zwolnienie z jej poniesienia oraz zakres odpowiedzialności pracowniczej w
przypadku szkód, które zostały przez pracownika wyrządzone.
Odpowiedzialność pracownicza
Rodzaj winy = Zakres odpowiedzialności
Lekka szkodliwość czynu = Brak odpowiedzialności
Średnie zaniedbanie = Podział odpowiedzialności (udział stosowny do przypadku)
Rażące zaniedbanie = Nieograniczona odpowiedzialność
Rażące zaniedbanie przy dysproporcjach = Odpowiedzialność odnosi się do normalnego ryzyka wystąpienia szkód
Zamiar wyrządzenia szkód = Nieograniczona odpowiedzialność
Wyżej przytoczone ograniczenia odpowiedzialności nie dotyczą osób
trzecich.
Przykład: Pracownik uderza w ścianę samochodem wziętym przez firmę na leasing.
Prawo stanowi jednoznacznie, że jest to dla pracownika tylko nieznaczne
zaniedbanie. Pracownik jest odpowiedzialny wobec firmy leasing-owej, ale
ubiega się o odpowiednie zwolnienie z tej odpowiedzialności u pracodawcy.
A co jeśli pracodawca jest niewypłacalny ?
Takie roszczenie o zwolnienie z odpowiedzialności może być nic nie warte w
momencie, gdy firma znajduje się w upadłości a masa upadłościowa nic
nie wnosi. Pracownik jako kierowca samochodu w leasing-u i jednocześnie
jako osoba, która spowodowała wypadek pozostaje w pełni odpowiedzialny
przed firmą leasing-ową. To jest ryzyko, którego nie można wykluczyć,
które może spotkać wielu pracowników oraz którego często nie są
świadomi. Ten, kto chce uniknąć tego ryzyka odpowiedzialności może
sobie zastrzec, że nie chce pracować na sprzęcie, który został wzięty
w leasing bądź jest objęty zastrzeżeniem własności – chyba, że
pracodawca zawarł wystarczające ubezpieczenie ( np. pełne ubezpieczenie
komunikacyjne przy małym udziale własnym).
Przy uszczerbkach na zdrowiu, w szczególności w następstwie
nieszczęśliwego wypadku w pracy, mamy do czynienia ze specjalnymi
przepisami ubezpieczenia społecznego. Jeżeli podczas wykonywania pracy
zostanie poszkodowany współpracownik, to zostaje wykluczona
odpowiedzialność zarówno pracodawcy jak i pracownika, który to zrobił,
jeżeli wypadek nie został spowodowany umyślnie.
„Osoby, które uległy wypadkowi podczas wykonywania pracy i został on
spowodowany przez współpracownika mogą domagać się, jak również inni
członkowie jego rodziny, odszkodowania tylko wtedy, gdy wypadek został
spowodowany umyślnie.”
Wskazówka : Zasada ta obowiązuje tylko w przypadku uszczerbku na zdrowiu,
ponieważ tutaj koszta pokrywa ubezpieczenie od następstw
nieszczęśliwych wypadków ( włącznie z odszkodowaniem pieniężnym tzw. Schmerzgeld).
Przy szkodach materialnych nie obowiązuje prawo ubezpieczenia socjalnego i
poszkodowanemu koledze winno się zwrócić za szkody materialne. Pracownik
może jednak rościć sobie prawo do zwolnienia z odpowiedzialności u
swojego pracodawcy.
Pod pojęciem „umowy manko” rozumie się specjalne porozumienie (nie
jest ono prawnie regulowane), które mówi o tym, czy i jak dalece
pracownik ręczy za braki w kasie i towarze. Chodzi tutaj o szczególny
przypadek odpowiedzialności pracownika, kiedy to u pracodawcy powstają
szkody, poprzez deficyt pieniężny lub braki w towarze.
Bez takiej umowy pracownik odpowiada tylko za karygodne złamanie
warunków ustalonych w umowie o pracę lub niedozwolone działania.
Pracodawca musi udowodnić przesłanki (braki, przyczynowość) oraz z tym
związaną winę pracownika.
Zasady ograniczenia odpowiedzialności pracowniczej (wewnątrzzakładowe
wyrównanie szkód) obowiązują odpowiednio. Poręczenie pracownika za manko
musi być wyraźnie uzgodnione. Postanowienie o zakończeniu tego
porozumienia musi zawierać godziwą odpłatność. Bez dodatkowego
wynagrodzenia może zostać to odebrane, jako niezgodne z obyczajem.
Pracodawca może wesprzeć swojego pracownika, który jest zatrudniony w
dziale płac ryczałtowym i wolnym od podatku odszkodowaniem w wysokości 16 EUR
na miesiąc.
Źródło: Pracownik a odpowiedzialność cywilna.